Özünü Tapmaq: İtirilmiş Mənlik və Egzistensial Təhlükə

“İnsan nədir?” — bu sual təkcə filosofların deyil, psixoloqların da əsas hədəfidir. Amma son dövrdə insanın “nə olduğu” yox, özünü niyə itirdiyi daha aktual sual halına gəlib. Bəs biz niyə bu qədər çox insanın “boşluq hissi” yaşadığını görürük? Niyə insan öz istədiyini bilmir, ya da bildiklərini edə bilmir?

Egzistensial boşluq və Viktor Frankl

Avstriyalı psixiatr Viktor Frankl, Holokost sağ qalanlarından biri olaraq yazdığı “İnsanın mənası uğrunda axtarışı” əsərində belə yazırdı:

“İnsanın yaşaması üçün hava və su qədər vacib olan bir şey var: məqsəd.”

Frankl deyirdi ki, insan əgər yaşamağa dəyər bir “niyə” tapsa, “nə üçün” yaşadığını da dözə bilər. Lakin müasir insan, Franklın diliylə desək, egzistensial vakuumda çırpınır. Maddi rifah artdıqca mənəvi boşluq daha da böyüyür. İnsan hər şeyə malik olur, amma yenə də niyə yaşadığını bilmir.

Identiklik böhranı – kim olmaq istəyirəm, yoxsa kim olmaq məcburiyyətindəyəm?

Erik Eriksonun psixososial inkişaf nəzəriyyəsində gənclik dövrü “identiklik və rol çaşqınlığı” mərhələsi ilə xarakterizə olunur. İnsan bu dövrdə sual verir:

“Mən kiməm və gələcəkdə kim olmaq istəyirəm?”

Amma bugünkü gənclər bu sualı verərkən öz daxilində deyil, başqalarının gözündə kim olmaq istədiklərinə fokuslanır. Sosial medianın, ictimai gözləntilərin və ailəvi təzyiqlərin içində insan artıq öz səsini eşidə bilmir.

Bu səbəbdən bir çox insan rol oynamağa başlayır: işdə fərqli biri, ailədə fərqli biri, sosial mediada isə ən çox bəyəni alan versiyası. Bu isə daxili parçalanma yaradır — insan özünə yadlaşır.

Carl Rogers və “ideal mənlik”lə “real mənlik” arasındakı uçurum

Humanist psixoloq Carl Rogers, insanın psixoloji rifahı üçün “real mənlik”lə “ideal mənlik” arasında uyğunluğun vacibliyindən danışırdı. Amma çoxumuzun içində belə bir daxili monoloq var:

“Olduğum insan kifayət deyil. Mən daha çoxunu etməliyəm, daha yaxşısı olmalıyam.”

Bu fikir əgər daxili motivasiyadan doğursa, faydalıdır. Amma bu, yalnız cəmiyyətin və başqalarının gözləntisindən qaynaqlanırsa, özünü inkar forması alır və depressiv simptomlara səbəb olur.

Apatik nəsil: istəmədiyini bilir, amma nə istədiyini bilmir

Sən dəfələrlə qeyd etmisən: insan bəzən “nə etməli olduğunu” bilir, amma edə bilmir. Bu, motivasiya əskikliyi deyil, həyatın özünə inamsızlıqdır. Çünki çox vaxt seçim etdiyimiz şeylərin də sonunda “boş” olduğunu hiss edirik. Bu, egzistensial depressiyanın əsas təzahürüdür. Frankl bu vəziyyəti belə izah edirdi:

“Əgər insan yaşamaq üçün səbəb tapmırsa, bu boşluğu güc, cinsəllik və ya əyləncə ilə doldurmağa çalışır. Amma heç biri davamlı deyil.”

Cavab axtarma, özünü eşit

Əsl azadlıq, insanın sonsuz seçim içində boğulmasında deyil — öz səsini eşidərək, öz seçimini etməsindədir. Psixoloji rifah yalnız başqalarının gözündə dəyərli olmaqdan deyil, öz gözündə dürüst qalmaqdan keçir.

İstinadlar:

• Viktor Frankl – Man's Search for Meaning

• Carl Rogers – On Becoming a Person

• Erik Erikson – Identity: Youth and Crisis

• Rollo May – Love and Will

• Irvin Yalom – Existential Psychotherapy