Bir Gün Özümü Tamamilə Tanımayacağam

– Mənlik, yaddaş və təkamül arasında itən varlıq

Güzgüyə baxacağam… və baxdığım adam tanış gəlməyəcək.
Gözləri mənimkidir, amma içində mən yoxam.

Mən kim idim, indi kiməm?

İnsan zamanla dəyişir — bu bilinir, qəbul edilir. Amma nə qədər dəyişə bilərsən ki, hələ də “mən özüməm” deyə biləsən?
Bəzən o qədər çox dəyişirik ki, keçmişimizi xatırlayan zaman özümüzə yad gəlirik. Uşaqlığımızdakı biz, qəribə gəlir. Seçdiyimiz sözlər, sevdiyimiz insanlar, nifrət etdiklərimiz belə dəyişib.

Əgər yaddaş və xatirələr dəyişirsə, “mən” nəyin üzərində dayanır?

Yaddaş — mənə xidmət edən, yoxsa məni formalaşdıran?

Biz kim olduğumuzu, əsasən xatırladıqlarımızla müəyyənləşdiririk. Amma yaddaş sabit deyil. Bəziləri silinir, bəziləri dəyişir, bəziləri tamamilə uydurulur.

Əgər yaddaş yalan danışa bilərsə, onda mən özümə nə qədər güvənə bilərəm?

Fil filosoflar (xüsusilə David Hume) hesab edirdi ki, “sabit bir mənlik” sadəcə illüziyadır – ard-arda gələn təcrübələrin bir xatırlanma cərgəsi. Yəni, sən “özün” deyə tutunduğun şey, sadəcə axan bir hiss axınıdır.

Mən — bu bədən deyil, bu ad deyil, bəs nədir?

Adın dəyişsə, sən dəyişmirsən.
İşin, yerin, dostların dəyişsə — sən hələ də “özün” olduğunu hiss edirsən.
Amma bu “öz” dediyin şey harada yerləşir?

• Qəlbindəmi?

• Beyindəmi?

• Yoxsa bir səs kimi dərinlikdəmi?

Heidegger deyirdi ki, insan “özünü yaşaya yaşaya başa düşür.” Amma bu yaşantı prosesində insan çox zaman özündən uzaq düşür. Bəzən o qədər fərqli yollarla böyüyürük ki, bir gün daxildəki səs susur. Sən hələ yaşayırsan, amma səni yaşadan mənlik ölüb.

İnsan necə yadlaşır?

Bu yadlaşma sakit baş verir. Sən sadəcə bir gün hiss edirsən ki:

• Səni sevindirən şeylər artıq hiss etdirmir.

• Qorxduğun şeylər səni artıq qorxutmur.

• Yaxın olduğun insanlar səninlə danışanda — sən özünü orda görmürsən.

Bu daxili ayrılıq, insanı tədricən özündən ayırır. Sən davranırsan, amma içində artıq “özün” yoxdur. Və sən bu boşluğu seyr edirsən. Qorxmursan, amma artıq hiss də etmirsən.

Son nöqtə: Tanımamaq

Tanımamaq təkcə kiminsə adını unutmaq deyil.
Özünü tanımamaq — özünü hiss etməməkdir.
Bir qərar verərkən: “bu mənim seçimimdi?” deyə soruşmursansa, sən artıq öz səsini unutmusan.

Sənə deyirlər:
– Sən çox dəyişmisən...
Və sən cavab verə bilmirsən. Çünki o dəyişiklik sənin iznin olmadan baş verib.

Tanımamaq, yoxa çıxmaq deyil — axtarmağa başlamaqdır

Bir gün özünü tanımadığını hiss edirsənsə, bu yox olmaq deyil.
Bu — oyanmaqdır.
Bəlkə də o andan sonra sən ilk dəfə olaraq, əsl “özünü” axtarmağa başlayacaqsan.
O zaman yadlıq qorxulu deyil.
Çünki yadlıq — yolun başlanğıcıdır.

İstinadlar:

• David Hume – A Treatise of Human Nature

• Martin Heidegger – Being and Time

• Søren Kierkegaard – The Sickness Unto Death

• Carl Jung – Memories, Dreams, Reflections

• Simone de Beauvoir – The Second Sex (mənlik və başqasının baxışı)